Íran kallaði loftárásarherferð Ísraels í morgun „stríðsyfirlýsingu“ eftir að ísraelski herinn réðst á um 100 skotmörk, þar á meðal kjarnorkumannvirki, og drap háttsetta embættismenn, meðal annars hershöfðingja og fremstu kjarnorkuvísindamenn landsins.

Æðsti leiðtogi Írans, Ayatollah Ali Khamenei, varaði Ísrael við „beiskum og sársaukafullum“ örlögum í kjölfar árásanna, á meðan íranska herstjórnin sagði að „engin mörk“ væru fyrir viðbrögðum þeirra.

Í bréfi til Sameinuðu þjóðanna lýsti utanríkisráðherra Írans, Abbas Araghchi, árás Ísraels sem „stríðsyfirlýsingu“ og „kallaði á Öryggisráð SÞ að bregðast tafarlaust við þessu máli“, að því er ráðuneytið greindi frá.

Ísraelski herinn sagðist hafa í kjölfarið orðið fyrir árás frá um 100 írönskum drónum, sem loftvarnakerfi náði að skjóta niður utan ísraelskrar lofthelgi. Nærliggjandi Jórdanía greindi frá því að hún hefði einnig skotið niður dróna og eldflaugar sem fóru inn í hennar lofthelgi.

Donald Trump, forseti Bandaríkjanna, sagði í viðtali við Fox News að hann hefði vitað af árás Ísraels fyrirfram. Ísrael sagði að 200 orrustuþotur hefðu tekið þátt í aðgerðunum. Trump ítrekaði að Teheran mætti „ekki eignast kjarnorkuvopn“.

Bandaríkin sögðu að þau hefðu ekki tekið þátt í árás Ísraels og vöruðu Íran við að ráðast ekki á bandarískt starfslið eða hagsmuni. Íran sagði hins vegar að Bandaríkin bæru „ábyrgð á afleiðingunum“.

Forsætisráðherra Ísraels, Benjamin Netanyahu, sagði að Ísrael hefði skaðað „hjarta kjarnorkuauðgunarverkefnis Írans“ og beint árásum að kjarnorkuvísindamönnum og helsta neðanjarðar auðgunarstöðinni í Natanz.

Netanyahu sagði að árásirnar myndu „halda áfram eins lengi og þörf væri á“, og ísraelski herinn sagði að leyniþjónustugögn bentu til þess að Íran væri að nálgast „óafturkræft stig“ í kjarnorkuáætlun sinni.

Samkvæmt írönskum fjölmiðlum féllu meðal annars Mohammad Bagheri, yfirmaður hersins og hæstráðandi í hernaðarmálum, og Hossein Salami, yfirmaður byltingarvarðliðsins.

Khamenei skipaði nýja hershöfðingja í þeirra stað án tafar, og ríkismiðlar greindu frá því að háttsettur ráðgjafi æðsta leiðtogans hefði særst í árásinni.

Ísraelski varnarmálaráðherrann Israel Katz sagði að „nákvæm skotmörkun háttsettra yfirmanna … sendi skýr og afdráttarlaus skilaboð: þeir sem vinna að eyðingu Ísraels verða upprættir.“

Myndir frá AFP sýndu stórt gat í hlið íbúðarhúss í Teheran sem virtist hafa orðið fyrir staðbundinni og nákvæmri árás.

Ríkismiðlar greindu frá því að óbreyttir borgarar, þar á meðal konur og börn, hefðu fallið. Tasnim-fréttastofan sagði að sex kjarnorkuvísindamenn hefðu meðal hinna látnu.

Flug stöðvuð

Götur Teheran voru auðar, nema við bensínstöðvar þar sem biðraðir höfðu myndast, algengt á krepputímum.

Flugumferð var stöðvuð á alþjóðaflugvellinum Imam Khomeini í Teheran. Írak og Jórdanía lokuðu einnig lofthelgi sinni og hættu við öll flug.

Flugfélög frá Persaflóaríkjum hættu við flug til og frá Íran, auk Íraks, Jórdaníu, Líbanon og Sýrlands.

Ísrael lýsti yfir neyðarástandi og lokaði lofthelgi sinni. Nokkrum klukkustundum síðar sagði her Jórdaníu að loftvarnir þeirra hefðu skotið niður eldflaugar og dróna sem fóru inn í lofthelgi landsins.

Íranska herstjórnin sagði að Ísrael hefði „farið yfir öll rauð strik“ og að „engin mörk væru í viðbrögðum við þessari glæpsamlegu árás“.

Olíuverð rauk upp en hlutabréfamarkaðir féllu í kjölfar árásanna, sem fylgdu aðvörun Trumps um „mikil átök“ í Mið-Austurlöndum.

Trump sagði að Bandaríkin væru að draga starfslið sitt af svæðinu þar sem Íran hefði hótað að ráðast á bandarískar herstöðvar ef til átaka kæmi.

Áður en árásin hófst sagðist Trump telja að kjarnorkusamningur við Íran væri „nálægt“ því að nást, en varaði við að árás Ísraels gæti eyðilagt allar vonir um samkomulag.

Trump gaf ekki upp efni samtals síns við Netanyahu á mánudag en sagði: „Ég vil ekki að þeir fari inn, því það gæti sprengt allt í loft upp.“ Hann bætti þó við: „Kannski hjálpar það, en það gæti líka eyðilagt allt.“

„Innan seilingar“

Marco Rubio, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, varaði Íran við því að ráðast á bandarískar stöðvar sem svar við árás Ísraels og sagði að Bandaríkin hefðu ekki tekið þátt í henni.

Átökin vekja spurningar um hvort sjötta lota viðræðna Bandaríkjanna og Írans, sem átti að fara fram á sunnudag í Óman, fari fram. Trump sagði þó að Washington væri enn „vonandi á leið aftur að samningaborðinu“.

Alþjóðakjarnorkustofnunin (IAEA) staðfesti að Natanz hefði verið meðal skotmarka og sagði að hún fylgdist náið með stöðunni. Ísraelski herinn sagði að hann hefði sprengt miðlægar auðgunarsnúningsvélar neðanjarðar í Natanz.

„Öfgar“

Ísrael, sem nýtur hernaðarlegrar og diplómatískrar verndar Bandaríkjanna, lítur á Íran sem tilvistarógn.

Netanyahu hefur lýst yfir minni þolinmæði eftir árás Hamas á Ísrael hinn 7. október 2023, árás sem leiddi til stríðsins á Gaza.

Eftir árás Hamas hófu Íran og Ísrael beina árás á hvort annað í fyrsta sinn í fyrra.

Auk Hamas er Ísrael einnig í átökum við umboðsmenn Írans í Líbanon (Hezbollah) og Jemen (Húta).

Bandaríkin og vestræn ríki hafa ítrekað sakað Íran um að reyna að þróa kjarnorkuvopn, sem Teheran neitar.

Ísrael ítrekaði kröfu um alþjóðleg viðbrögð eftir að IAEA sakaði Íran á fimmtudag um að brjóta gegn skuldbindingum sínum.

Kjarnorkuyfirmaður Írans, Mohammad Eslami, sagði ályktunina „öfga“ og Teheran sagðist ætla að opna nýja auðgunarstöð á öruggum stað.

Íran auðgar nú úran upp í 60% hreinleika, langt umfram 3,67% hámark sem sett var í kjarnorkusamningnum frá 2015, en þó undir 90% sem þarf í kjarnorkusprengju.